یاس پر طاووسی

نامهای متداول: یاس طاووسی، طاوسی، سیتیسوس  Cytisus

نام انگلیسی: (لاتین) common broom, Scotch broom, Spanish broom, planta genista

نام علمی: Cytisus scoparius

خانواده:   FABIACEESبقولات

رنگ گل: گلهاي گياه در نمونه هاي مختلف آن بخصوص به رنگهاي زرد پر رنگ، نارنجي تيره ، نارنجي – قرمز و سفيد رنگ هستند كه البته در كشور ما اكثرا نمونه اي كه رنگ گلها زرد رنگ است تحت كاشت و پرورش قرار مي گيرد.

شکل گل:  به طول 2-1 سانتیمتر

میوه: بذرهاي گياه در غلافهايي به طول ۳-۲ سانتيمتر وتيره رنگ هستند. زماني كه ميوه ها مي رسند و پوسته آنان خشك مي شود به ناگاه باز شده و بذر را به فاصله اي تقريبا برابر با ۶ متر پرتاب مي كند.

اندازه حداکثر: ارتفاع 1 تا 1.5 متر و 10 تا 20 سال طول میکشد تا به حداکثر ارتفاع خود برسد.

فصل گلدهی: گلها در اواخر بهار شكوفا مي شوند.

برگ: ياس طاووسي شاخه هاي بيشماري را توليد مي‌كند. ضخامت شاخه ها معمولا ۵ سانتيمتر است كه البته گاهي تا ۱۰ سانتيمتر نيز مي‌رسد و در عين حاليكه از استحكام خوبي برخوردار هستند انعطاف قابل ملاحظه‌اي نيز دارند.

خاستگاه و موطن گیاه: بومی غرب و جنوب اروپا

توضیحات در مورد گیاه و شرایط نگهداری آن:

یاس طاووسي معمولا با فرارسيدن فصل سرد برگهاي خود را از دست مي دهد اما از آنجايي كه ساقه هاي سبز رنگي دارد، در طي زمستان نيز سرسبزي را به محيط اطراف خود مي بخشد.

خاک مناسب:

خاكهاي شني را ترجيح مي دهد زيرا عبور آب و عدم ماندگاري رطوبت براي مدت زمان طولاني از جمله نيازهاي اين گياه است بنابراين مخلوطي از خاك معمولي و شن و يا خاك برگ و شن براي رشد اين گياه مناسب است.بكارگيري موادي كه منجر به ماندگاري رطوبت مي شود، صلاح نيست. براي اين گياه مي توان از كودهاي كامل و قبل از اينكه رشد جديد در بهار شروع شود استفاده كرد.

روشهای ازدیاد و تکثیر:

تکثیر با بذر: هر گياه  بالغ تا حدود 5۰۰۰ بذر مي تواند توليد كند و بذرها توانايي زنده ماندن در خاك از ۵ سال تا ۶۰ سال را دارند. به همين دليل در برخي مناطق مزروعي، رويش اين گياه مزاحمت هايي ايجاد مي كند.

غلافهاي رسيده حاوی بذر تقريبا سياه رنگ هستند. و درون هر غلاف ۹-۵ عدد بذر وجود دارد. بهتر است كه بذرها را در پاييز به محض جدا كردن از گياه كاشت.

تکثیر با قلمه: راه ديگر تكثير اين گياه قلمه نيمه چوبي است. يعني از ساقه اي كه جديد نيست و البته هنوز سفت و محكم نيز نشده است قلمه تهيه مي شود. يعني شاخه هايي با يك سال عمر براي اين كار مناسب هستند. طول قلمه ها را مي توان حدود ۷ سانتيمتر در نظر گرفت و اگر در انتهاي آن قطعه اي كوچك از چوب دوساله باشد (به اين نوع قلمه اصطلاحا پاشنه دار مي گويند) به ريشه زايي كمك خواهد شد. اين نوع قمله را مي توان در اواخر تابستان گرفت.قلمه در بستري سبك كه رطوبت را نيز حفظ مي كند همانند مخلوط كوكوپيت وپرلايت يا شن كشت مي شود. ریشه زايي قلمه هاي اين گياه كمي مشكل است و استفاده از هورمونهاي ريشه زايي براي كمك به اين امر توصيه شده است.

خوابانیدن شاخه: خوابانيدن شاخه نيز راه ديگر تكثير اين گياه است. مي توان در فصل بهار ساقه هاي بلند و انعطاف پذير اين گياه را در حاليكه به گياه مادري متصل هستند در خاك خوابانيد و بعد در فصل بهار سال بعد آنان را از گياه مادري جدا كرد. در طي اين مدت زمان، قسمتي از ساقه كه در زير خاك بوده است و با خاك تماس داشته است، ريشه دار مي شود.

 پیوند زدن: در این خانواده امکانپذیر نمیباشد.

نیاز های نوری:

یاس طاووسي به حداقل ۸-۶ ساعت نور مستقيم آفتاب نياز دارد تا بتواند حداكثر رشد و گلدهي را داشته باشد. كمبود نور منجر به بلند و باريك شدن ساقه ها و كاهش استحكام آنان و كاهش گلدهي و يا ريزش غنچه های گل مي شود.

دما و آب و هوای ایده آل:

اين گياه در طي زمستان و در زمان استراحت مي توان به راحتي تا ۱۰- درجه ساتتيگراد را تحمل كند اما تحمل آن تا ۲۵- درجه سانتيگراد نيز گزارش شده است. بهترين دوران گلدهي آن زماني است كه دما بين ۱۲ الي ۱۸ درجه سانتيگراد باشد. بنابراين گرم شدن هوا منجر به كاهش گلدهي اين گياه مي شود. اما به طور كل تابستانهاي گرم را البته به شرط آبياري مناسب به خوبي تحمل مي كند.

اما به گرما حساس است و مناسب ترین درجه حرارت 12-18 درجه سانتی گراد میباشد.

کاربردها:

مي‌توان با انجام هرس مناسب، اين گياه را در گلدان هم نگهداري كرد.

گل هاي زرد اين گياه به عنوان ماده اوليه تهيه رنگ به كار مي رود. شاخه هاي خشك آن را براي تهيه دارو به كار مي برند.

 در محوطه سازی براي كاشت در سطح چمنكاري، جلوي درختان بدون گل براي پوشاندن تنه آنها و كاشت در حاشيه ها مناسب است.

خواص دارویی و درمانی:

مهمترين ماده موثره موجود در اين گياه آلكالوئيد آسپارتئين است و غير از آن گلوكوزيد، تانن، اسانس روغني و عصاره هاي تلخ است. به علت قوي بودن مواد سمي موجود در آن به ندرت طب سنتي از آن استفاده مي كند و بيشتر براي جدا نمودن مواد مؤثره مختلفي كه در آن وجود دارد به كار مي رود.

در صورت وجود ناراحتي هاي گردش خون دارويي تجويز مي شود كه از اسپارتئين تهيه گرديده است. اين دارو ها عروق كرونر قلب را گشاد مي كنند و فشار خون را بالا مي برند. مواد ديگري كه از اين گياه به دست مي آيد فعاليت عضلات صاف و رحم را تحريك مي كند و از آن در درمان مامایي استفاده مي شود. اين گياه مدر قوي نيز هست. مقدار مصرف و فاصله زماني مصرف اين دارو را بايد پزشك تعيين كند.

طریقه مصرف:

تمام قسمت هاي اين گياه از قبيل گل، سرشاخه، دانه و ريشه خاصيت دارويي دارد. ولي بيشتر سرشاخه هاي آن را جمع آوري مي كنند. قسمت نرم شاخه ها را با دست مي چينند و در سايه خشك مي كنند. سپس آن ها را به قطعات كوچك تقسيم مي كنند.

کود دهی:

ندرتا به کود نیاز خواهد داشت.

هرس:

بعد از اتمام گلدهي مي توانيد برخي از ساقه ها را كه خارج از محدوده و شكل بوته رشد كرده اند و يا منجر به ازدحام و تراكم بيش از حد مركز گياه شده اند را قطع كنيد. توجه داشته باشيد كه اين گياه مي تواند رشد فراوان داشته باشد و محيط ديگر گياهان را محدود كند بنابراين انجام هرس و قطع شاخه هاي اضافي عملي غير قابل صرفه نظر است. زمان انجام هر گونه هرس و كوتاه سازي ساقه هاي اين گياه، بعد از اتمام گلدهي گياه و حدود اواسط بهار است و اين عمل را حتما تا اواخر تابستان به اتمام برسانيد. انجام هرس را به اواخر زمستان و يا اوايل بهار موكول نكنيد زيرا اين كار از ميزان گلدهي اين گياه بسيار كم مي كند. در انجام عمل هرس زياده روي نكنيد . توصيه شده است كه در يك مرحله، بيش از ۲۵٪ حجم كل ساقه ها هرس نشوند. جدا سازي ساقه هايي بيش از ميزان ياد شده منجر به شوكه شدن گياه مي شود. همچنين يك ساقه را از قسمت پايين كوتاه كنيد و هرگز به كوتاه كردن نوك آن اكتفا نكنيد زيرا اين عمل به تحريك و رشد شاخه هاي جانبي بيشمار بر روي نوك ساقه منجر مي شود و در نتيجه گياه دچار تراكم بيش از حد خواهد شد.

آبیاری:

اين گياه به دوره هاي خشكي مقاوم است و خاكي را كه به مدت طولاني مرطوب بماند دوست ندارد بنابراين بايد بين دو عمل آبياري، سطح خاك رطوبت خود را از دست بدهد و بعد نسبت به آبياري گياه اقدام شود. خيس ماندن خاك براي مدت طولاني مي تواند منجر به پوسيدن ريشه های گياه و از بين رفتن آن شود.

آفات و بیماریها و عوارض:

سيل ياس طاووسي يكي از آفات اين گياه است كه از نظر ظاهري شبيه شته هستند و از شيره گياهي و همچنين قسمتهاي جوان گياه تغذيه مي كند و منجر به بد شكل شدن و چروكيده شدن بافتهاي گياه شده و در اثر فعاليت آنان از رشد گياه كاسته شده و گلدهي نيز به خوبي صورت نميگيرد. سوسك بذر ياس آفت ديگري است كه در دورن غلاف بذرهاي گياه فعاليت و تخم گذاري كرده و مانع از شكل‌گيري بذرهاي اين گياه مي شود. بهترين راه مبارزه این است که قبل از آنكه  آفات غلافها بشكافند و بذرها را به همراه اين آفت پخش كنند، غلافهاي بذر جمع آوری شود. آفت معدنچي ساقه مي تواند ساقه ها را از درون مورد استفاده قرار داده و در نهايت منجر به سرخشكيدگي ساقه ها شود. جدا كردن و از بين بردن ساقه هاي آلوده از جمله راه هاي مبارزه با اين آفت است. آفات معمول ديگري همانند شته و كنه هاي تارعنكبوتي نيز مي توانند گاهي مشكلاتي را براي اين گياه ايجاد كنند.