نخل سیکاس رولوتا

همه چیز درباه سیکاس و آموزش نحوه تکثیر و ازدیاد آن با عکس:

نامهای متداول: نخل زینتی سیکاس، سیکاد، نخل ساگو، سیکاس رولتا، سیکاس رولوتا، پالم سیکاس

نام علمی: Cycas revolute, Sago palm

خانواده: Cycad سیکادها

نوع: درختچه بدون خزان همیشه سبز

مقاومت به سرما: متوسط

نیاز آبی: متوسط

نور: آفتابی تا نیم سایه

فصل گلدهی: هر 2 تا 3 سال در تابستان

رنگ گل: شیری تا زرد

رنگ میوه: از خاکستری به نارنجی متمایل میگردد

اندازه: حداکثر 6 تا 7 متر ارتفاع و با توجه به تازه وارد بودن گیاه در ایران (حدود 100 سال) حداکثر سایز های موجود 1.5 تا 2 متر است و 2.5 متر گستردگی است اما عمر این گیاه تا 700 سال نیز مشاهده شده است.

کاربرد ها در محوطه سازی: مرکز دید، تقارنی، کانونی، چمن کاری ها، باغچه کاری، فضای داخلی منازل و ساختمانها

رنگ برگها: سبز تیره

سیکاس به دلیل رشد کم‌، گیاهی نسبتا گران و از نظر زیبایی و جلوه گیاهی لوکس و تشریفاتی به حساب می آید و اغلب زینت بخش سالنهای بزرگ، ادارات، مکانهای تجاری و خانگی است و گونه سیکاس رولتا Cycas revolute  در ایران از دیگر انواع سیکاس متداول تر و محبوب تر و شناخته شده تر است و یکی از بزرگترین های این گونه (سیکاس رولوتا)  در باغ گیاه شناسی کیو KEW در انگلستان نگهداری میشود.

از دیگر انواع گونه های گیاه سیکاس میتوان به سیکاس زامیا، استانژیا و سیکاس غول پیکر و بزرگ سراتوزامیا، دیون، میکروسیکاس اشاره نمود که در ایران نایاب یا کمیاب هستند.

نخل سیکاس روالتا دارای جنس نر و ماده است و به اصطلاح گیاهی دو پایه می باشد. جنس نر و ماده سیکاس از روی ظاهر تنه و برگ آن قابل تشخیص نمیباشد و پس از گل دادن گیاه بالغ تشخیص جنسیت سیکاس از روی شکل گل ها قابل تشخیص است.

گل ماده سیکاس

البته در موارد تزیینی فارغ از اینکه جنس گیاه چیست روشهای نگهداری آن یکسان بوده و از لحاظ ظاهری و زیبایی هیچ کدام از پایه های نر یا ماده سیکاس هیچ ارجحیتی بر یکدیگر ندارند.

گل سیکاس جنس نر

نکات حیاتی در نگهداری از بذر سیکاس برای مدت طولانی:

نگهداری از بذر سیکاس برای مدت طولانی نیاز به دقت و شرایط خاصی دارد که با رعایت نکردن آن ها بذر سالم به بذری که قدرت باروری و رویش ندارد تبدیل میگردد.

بذر سیکاس اگر در هنگام نگهداری رطوبت کافی نداشته باشد، خشک شده و قسمت داخلی و هسته بذر از پوسته سخت بیرونی آن جدا میشود و اگر اینگونه ادامه داشته باشد باعث از بین رفتن قوه نامیه آن میگردد.

در این حالت با انداختن بذر داخل یک ظرف آب روی آب شناور می ماند چون قسمن داخلی آن خشک شده است و با از دست دادن آب سبک میگردد. در صورتی که بذرهای جوان و یا سالم که در جای مناسبی نگهداری شده اند به زیر سطح آب غرق میشوند.

این روش یکی از متداول ترین روشها برای تشخیص بذر سالم سیکاس از بذر نامناسب است.

تکان دادن بذر سیکاس و صدای تکان خوردن هسته آن نیز بذر نامناسب و خشک شده را مشخص میکند. البته اگر مدت کوتاهی از خشک شدن آن گذشته باشد با یک یا دو روز خیساندن بذر گاهی میتوان انتظار ریشه دهی و جوانه زنی از بذر داشت.

روشها و نکات نگهداری از بذر سیکاس:

بذر ها را در جای خنک نگهداری کنید.

آنها را هرگز در ظروف در بسته یا کیسه های لاستیک نگه ندارید چون عدم تبادل هوا و تهویه موجب رشد قارچ ها در محیط و از بین رفتن بذر میشود.

بذر ها را میتوانید در ظروف در باز و یا مش و توری های نایلونی نگه دارید.

گاهی برای نگهداری بذر ها آن را هر سه روز یک بار و به مدت 15 دقیقه خیس میکنند و سپس به آن اجازه میدهند که خشک شود.

 دقت داشته باشید که بهترین زمان و بهترین شرایط برای کاشت بذر سیکاس کاشتن آن بلافاصله پس از چیدن است.

تکثیر سیکاس به سه طریق کاشت پاجوش و کاشت بذر و قلمه تنه امکانپذیر است:

الف: تکثیر سیکاس از طریق جدا کردن و کاشت پاجوش:

جنس نر سیکاس معمولا پاجوش هایی در اطراف تنه خود و در نزدیکی سطح خاک تولید میکند (عکس) که پس از اینکه برگهای پاجوش تولید شده بالغ شدند و به رنگ سبز تیره در آمدند و با مشاهده اینکه تنه آن به شکل یک تنه مجزا  و به اندازه تقریبی یک پرتقال متوسط در آمده است میتوان آن را با یک چاقوی تیز و ضدعفونی شده از گیاه پدر جدا نمود و در خاک سبک و مغذی کاشت. به گونه ای که  قسمت عمده غده تنه آن بر روی سطح خاک و حدود یک سوم غده  آن زیر خاک باشد.

پاجوش یا غده های بوجود آمده کنار تنه

با آبیاری منظم گیاه در هنگام خشک بودن سطح خاک می توان بعد از مدت کوتاهی که حدود 2 ماه طول خواهد کشید یک سیکاس ریشه دار و مستقل داشت.

پاجوش های جدا شده از تنه مادر

البته در هنگام آبیاری دقت نمایید که خاک و گلدان آن به گونه ای باشد که آب اضافه به خوبی زهکشی و خارج گردد که در غیر اینصورت به پوسیدگی و از بین رفتن شانس ریشه زایی منجر خواهد شد. در تمام طول این مدت آن را در سایه آفتاب و به درو از باد و تکان خوردن و در محلی با دمای معتدل قرار دهید.

ب: تکثیر سیکاس با بذر:

عکسهای این مطلب مربوط به گونه  زیبای سیکاس رولوتا است که در ایران شایع و محبوب میباشد و گونه های دیگر سیکاس دارای گل و بذر متفاوت و متنوعی از نظر شکل ظاهری هستند.

تکثیر سیکاس با بذر کمی سخت تر و زمان بر تر از تکثیر از طریق کاشت پاجوش است. اما با توجه به تعداد بالای بذر های تولید شده در هر مرحله از باروری سیکاس روشی است که از لحاظ اقتصادی برای تولید انبوه متداول تر میباشد.

گیاهان سیکاس نر و ماده در دوره های 2 تا سه ساله در تابستان آماده باروری و لقاح میشوند.

به گونه ای که گیاه نر شروع به تولید یک گل خربزه ای شکل حاوی گرده و سیکاس ماده نیز شروع به تولید یک اندام کلاله ای بزرگ و چغندری شکل به اندازه نهایی تقریبی یک توپ فوتبال مینماید که گل سیکاس ماده است و محل تولید بذر یا تخم سیکاس میباشد.

پس از رشد کامل  گل سیکاس نر یا اندام نر و پس از اینکه مشاهده گردید که رنگ آن از سبز به زرد متمایل شده است و اینکه گرده آن با فوت کردن و یا تکان دادن در فضا پراکنده میشود امکان گرده افشانی وجود خواهد داشت.

پس از اینکه اندام ماده به رشد کامل خود رسیده و تخم های داخل آن به اندازه یک لوبیا با کنار زدن برگ های پوششی روی اندام یا گل ماده مشاهده گردیدند زمان برای گرده افشانی با گل نر بر روی گل ماده فرا رسیده است.

حال با قطع کردن گل سیکاس نر از گیاه آن را به روی گل ماده برده و تکان میدهیم به گونه ای که گرده آن به داخل برگهای پوششی روی تخمدان نفز و آن را بارور کنند. و این کار را روزی دو بار و در مواقعی که بارندگی نباشد به مدت 4 تا 7 روز تکرار میکنیم. این تکرار برای بازدهی حداکثر و ازدیاد تعداد بذر های تولیدی بسیاد مهم خواهد بود.

گرده افشانی دستی

همچنین میتوان از یک گل نر برای بارور نمودن و لقاح چندین گل ماده استفاده نمود. و نیز گاهی با استفاده از یک چوب گل ماده را به شکلی که کاملا روی گل ماده باشد قرار داد تا در مدت 4 تا 7 روز به صورت دایم و طبیعی گرده افشانی انجام شود.

پس از مدت 2 تا 3 ماه  بذر ها رشد نموده و کم کم به اندازه یک گردو در می آیند که به رنگ نارنجی پر رنگ یا پرتقالی است. بسته به شرایط گرده افشانی و عمر گیاه و شرایط آب و هوایی تعداد 200 تا 700 بذر تولید خواهد شد.

بذر رشد یافته

اکنون نوبت چیدن بذر هاست. دقت کنید که چیدن بذر سیکاس بایستی بدون حذف برگ های پوششی روی بذر ها انجام شود. چون مشاهده گردیده که آسیب زدن و یا حذف این برگچه ها باعث پوسیدگی داخل تنه درخت سیکاس گردیده و پس از چیدن بذر ها گیاه مادر از بین میرود.

آموزش نحوه کاشت بذر سیکاس:

تکثیر و جوانه زنی سیکاس با بذر نسبتا طولانی و سخت است. این دوره بین 6 تا 12 ماه به طور طبیعی طول میکشد و حتی در بعضی موارد دیده شده که بذر ها بعد از 3 یا 4 سال جوانه زده و مستقل شده اند. اما با فراهم کردن بعضی شرایط محیطی می توان سرعت آن را بهبود بخشید.

خاک شنی و خوب زهکشی شده دما و حرارت نسبتا بالا ( حدود 25 تا 30 درجه سانتیگراد)مکان پر نور اما به دور از پرتو مستقیم خورشید برای موفقیت لازم است.

حال برای کاشت بذر ها آماده میشویم:

1.پوسته نارنجی رنگ روی بذر ها به طور کامل کنده و تمیز کنید.

2.بذرهای تمیز شده و پوست کنده شده را به مدت 2 روز در آب ولرم خیس دهید. چون این مرحله باعث کمک به جذب آب مورد نیاز بذر میشود.

اصلا نیازی به شکافتن و ترک دادن بذر نیست و یا استفاده از اسید سولفوریک نیست!

1. پس از خیساندن از یک ماده قارچ کش برای ضد عفونی کردن بذر استفاده کنید مثلا: Daconil
2. به این نکته دقت نمایید که محیط کشت کاملا استریل باشد چون این محیط گرم ومرطوب بسیار مستعد برای رشد انواع قارچها است.
3. خاک بایستی به گونه ای باشد که به سرعت زهکشی گردد همانند ماسه رودخانه ای یا ترکیبی از 50٪ پرلیت و یا ورمیکولیت و 50٪ تورب خزه. ضخامت لایه خاک حدود 10 الی 15 سنیمتر مناسب می باشد.
4. بذر را به شکلی که نشان داده شده در خاک قرار دهید.
5. هفته ای حدود دو بار بذر ها را آبیاری نمایید. دقت کنید که خاک در زمان طولانی و بیش از حد خشک یا خیس نماند.
6. دانه ها پس از مدت حدود 3 ماه ریشه ای از انتهای بذر تولید کرده که به سمت پایین رشد میکنند و سپس برگهایی کوچک از همان نقطه شروع به جوانه زدن به سمت بالا میکنند. دقت نمایید که در این دوره جوانه ها در معرض نور شدید آفتاب قرار نگیرند.

7. بعد از مدت 6 تا 12 ماه سیکاس کامل شده و با دقت میتوانید همانند یک گیاه مستقل با آن رفتار نمایید. دقت نمایید که ممکن است شپشک های سپردار به برگها و شپشک های دیگر معمولا به پیاز جوان و ساقه آن حمله کنند.

8. اگر یک محیط کاملا گرم برای کاشت در اختیار ندارید نیز میتوانید در محیط خانه نیز با قرار دادن بذر ها در محیطی تقریبا مناسب و بیرون بردن آنها در زمانهایی که هوا گرمتر شده اند و به داخل آوردن آنها در مواقع سرما و قرار دادن آنها در کنار منبع گرمایی اقدام به رویاندن و باروری بذر ها نمایید. اما با توجه به اینکه شرایط محیط و رطوبت کنترل شده نمی باشد بایستی به رطوبت و آبیاری و یا قارچی نشدن بذر ها دقت نمایید.

 ج: تکثیر سیکاس از طرق قلمه زدن:

این روش در ایران مرسوم نیست و فقط در موارد بازیابی گیاه و یا در مواری که سیکاس دچار قطع شدن اتفاقی از ناحیه تنه شده باشد مورد استفاده قرار میگیرد.

اگر قسمت بالایی تنه را قطع کرده و بعنوان قلمه در زمین قرار دهیم، حتی اگر چند ماه از قطع آن گذشته باشد، اغلب شروع به تولید ریشه می نماید.

علاوه بر این اگر تنه سیکاس را به قطعات کوچکی تبدیل کنیم و این قطعه ها را در خاک قرار دهیم سبز شده و ریشه دار میشوند و از این طریق گیاهی مستقل خواهیم داشت.

در ژاپن این نوع قلمه ها ی سبکاس را در خاک بستری که با براده آهن مخلوط شده است قرار می دهند و به همین علت است که در ژاپن نام سوتتیسو Soteetsoe یعنی سبزی خارج شده از آهن را بر سیکاس رولوتا نهاده اند.

عوارض و آفات  و بیماریهای نخل سیکاس:

علت زرد شدن برگها به صورت تکی: اگر برگهای تازه به صورت تکی زرد شوند نشاندهنده فقیر بودن خاک گیاه مخصوصا کمبود آهن و یا کود دهی بیش اندازه  به گیاه است.

علت زرد شدن برگهای سیکاس به صوت کلی و همه باهم: نشاندهنده آبیاری بیش از حد در شرایط زهکشی نامناسب خاک است که باعث پوسیدگی ریشه و پیاز سیکاس می شود. در این شرایط بهتر است از خاکی که  به خوبی زهکشی شود و آب را در خود نگه نمیدارد استفاده نمود و سوراخهای زیر گلدان را کنترل نمد تا مسدود نشده باشند و و همچنین از میزان آبیاری کاست.

علت لکه های قهوه ای ریز روی برگهای سیکاس ایجاد شده اند: نشان دهنده حمله شته و یا کنه ها است که به رنگ قهوه ای پر رنگ و بیشتر بر روی برگهای مسن تر بروز می یابند. از سموم کنه کش و شته کش میتوان برای مقابله با این آفات استفاده نمود.

علت لکه های زرد بر روی برگ به صورت نقطه ای: معمولا در اثر بارش تگرگ به روی گیاه بوجود می آید.

یخ زدگی: سیکاس دمای زیر 12- درجه سانتیگراد را در مدت زمان طولانی تحمل نمیکند و در صورت یخ زدگی  امکان از بین رفتن گیاه وجود دارد اما در بسیاری موارد نیز دیده شده که گیاه پس از آن خود را بازیابی نموده و با پیمودن مسیر بهبودی به زندگی خود ادامه داده است.

پوسیدگی و یا قارچی شدن تنه  یا ریشه سیکاس: در این حالت تنه سیکاس نرم میشود که این مشکل به علت آبیاری بیش از حد و رشد قارچها در محیط  بروز میکند. میتوان قبل از اینکه گیاه از بین برود با کاهش میزان آبیاری و بریدن وحذف اندامهای قارچی سیکاس و استفاده از قارچ کش ها با آن مقابله نمود.

 علت اینکه برگهای سیکاس بسیار کم پشت و بلند شده اند: این عارضه به علت کمبور نور است. گیاه را به مکان پر نور تری منتقل نمایید.

برگها کوتاه هستند: نور بسیار زیاد است و بایستی گیاه به محلی که سایه آفتاب ملایمی دارد منتقل شود.

نور:

سیکاس در محیط های بیرونی به خوبی رشد میکند ولی اگر آنرا در روی پاسیو و یا در کنج های ساختمان و یا به عنوان یک گیاه آپارتمانی نگهداری میکنید آن را در معرض آفتاب قرار داده و هر از چند گاهی گلدان آن را بگردانید تا نور به همه قسمت های و برگها به صورت یکسان برسد و رشد برگها متقارن و متناسب باشد.

برگ سیکاس:

در نوع  سیکاس رولتا که در ایران پرورش داده میشود و در شمال کشور به صورت انبوه تولید میگردد برگها در ابتدا به رنگ سبز براق و پس از بالغ شدن به رنگ سبز تیره هستند و طول برگها در شرایط نرمال حدود 1 تا 2 متر است.

از برگهای سیکاس  به صورت گسترده ای در گلفروشی ها برای تزیین تاج گل و دسته گل استفاده میشود. افزایش آبیاری (نه بیش از حد) در طول دوره برگدهی و نور مناسب در دوره رشد اولیه برگهای جوان در رشد و قد کشیدن برگ های سیکاس بسیار موثر است.

هر از چند گاهی برگهای پیر و کهنه و قهوه ای یا زرد را از گیاه حزف کنید تا هم گیاه شکل مناسبی به خود بگیرد و هم تنه و برگهای جدید اجازه رشد پیدا کنند.

آبیاری سیکاس:

اگر از سیکاس در گلدان نگهداری میکنید دقت نمایید و ابتدا اجازه دهید که خاک گلدان کاملاً خشک شود و سپس آن را آبیاری کنید.

کود دهی:

زمان مناسب برای کوددهی به سیکاس، درطول بهار و یا در اواخر تابستان است. اگر از کود های طبیعی  مانند کودهای حیوانی و کود های دیر جذب استفاده می کنید بهتر است از عاری بودن دهانه و نوک پیاز سیکاس از انباشت کود مطمین شوید زیرا ممکن است نظم برگهای جدید به هم خورده و یا حتی موجب ساز بین رفتن آنها یا به اصطلاح سوختن برگ سیاس گردد. در بهار با کود 6-2-0 هم میتوانید گیاه را تغذیه کنید. در کود دهی افراط نکنید و دقت کنید که کمبود مواد مغذی ضرر کمتری نسبت به کود دهی بیش از حد برای سیکاس دارد.

خاک مناسب:

خاک مطلوب برای سیکاس خاکی است  که مخلوطی از خاک برگ سبک، ماسه، کمی خاک رس باشد که هم دارای زهکشی خوب و هم نسبتا سبک و غنی از عناصر مورد نیاز گیاه است. در هنگام کاشت سیکاس باید در نظر داشت که گیاه را طوری بکاریم که محل قرار گرفتن گیاه از زمین طبیعی اطراف خود کمی بالاتر قرار گیرد. پیاز (تنه) سیکاس باید طوری در خاک قرار گیرد که تقریبا یک سوم از آن در خاک و دو سوم دیگر آن از خاک بیرون باشد.

تعویض گلدان، جابجایی و انتقال:

بهترین زمان برای انتقال و جابجایی و تعویض گلدان سیکاس در زمستان و اوایل بهار است چون رشد و رویش آن در این زمان همانند اکثر انواع گیاهان به حداقل میرسد. با توجه به رشد بسیار کمی که این گیاه دارد نیاز به جابجایی و تعویض گلدان آن نیز طبیعتا کم خواهد بود و با توجه به حجم ریشه ها این جابجایی در فاصله زمانی بلند تری لازم خواهد بود. همچنین باید دقت داشت که بعد از تعویض جای سیکاس مدت زمان بیشتری را برای تطابق و خو گرفتن به مکان جدید لازم خواهد داشت. در انتخاب گلدان و جای گیاه سیکاس باید به این نکته دقت کنید که  از گلدان عمیق استفاده نمایید تا پس از رشد ریشه گیاه گلدان را پر نموده و پس از آن رشد تنه و برگها به تناسب افزایش می یابد.

در این حالت بهتر است گلدانی را انتخاب نمایید که حداقل یک و نیم برابر ریشه سیکاس عمق داشته باشد.